مورخ ۱۶ نوامبر ۱۹۹۵ به تأیید و امضای کشورهای عضو یونسکو رسیده است.
نشست کشورهای عضو سازمان آموزشی، علمی و فرهنگی سازمان ملل، در پاریس و در جلسه بیست و هشتم مجمع عمومی، از ۲۵ اکتبر تا ۱۶ نوامبر ۱۹۹۵.
مقدمه
با در نظر داشتن این‌که منشور سازمان ملل اعلام می‌دارد: «ما، اعضای ملل متحد مصمم هستیم که نسل‌های آتی را از بلای جنگ در امان نگه داریم… ، که وفاداری خویش به حقوق بنیادین بشر و عزت و ارزش انسان را تصریح کنیم… ، و در راستای همین اهداف به مداراگری نیز عمل کرده و در کنار یک‌دیگر در صلح و آرامش زندگی کنیم و همسایگان خوبی باشیم»،
با یادآوری این نکته که مقدمه اساس‌نامه یونسکو، مصوبه ۱۶ نوامبر ۱۹۴۶، بیان می‌دارد که «صلح پایدار باید بر همبستگی فکری و اخلاقی بشریت بنا شود»،
همچنین با یادآوری این نکته که اعلامیه جهانی حقوق بشر تصریح می‌کند که «همه از حق آزادی اندیشه و اعتقاد و دین» (بند ۱۸) و «آزادی نظر و بیان» (بند ۱۹) برخوردارند، و آموزش «باید فهم و مداراگری و دوستی را بین همه ملت‌ها و گروه‌های نژادی و مذهبی ترویج کند» (بند ۲۶)،
با اشاره به این‌که اسناد بین‌المللی مربوطه از قرار زیر هستند:
- میثاق بین‌المللی حقوق مدنی و سیاسی،
- میثاق بین‌المللی حقوق اقتصادی و اجتماعی و فرهنگی،
- میثاق رفع همه اشکال تبعیض نژادی،
- میثاق بازداری و مجازات جنایت نسل‌کشی،
- میثاق حقوق کودکان،
- میثاق ۱۹۵۱ مربوط به وضعیت پناهندگان و پروتکل ۱۹۶۷ آن و اسناد منطقه‌ای،
- میثاق رفع همه اشکال تبعیض علیه زنان،
- میثاق علیه شکنجه و دیگر برخوردها یا مجازات‌های خشن و غیرانسانی و اهانت‌گر
- اعلامیه رفع همه شکل‌های نامداراگری مبتنی بر دین یا باور،
- اعلامیه حقوق اشخاص متعلق به اقلیت‌های ملی یا قومی، مذهبی یا زبانی،
- اعلامیه تدابیری برای حذف تروریسم بین‌المللی،
- اعلامیه وین و برنامه عمل کنفرانس جهانی حقوق بشر،
- اعلامیه کپنهاگ و برنامه عمل مصوب اجلاس جهانی برای توسعه اجتماعی،
- اعلامیه یونسکو در مورد نژاد و تبعیض نژادی،
- میثاق و توصیه‌نامه یونسکو علیه تبعیض در آموزش،
با در نظر گرفتن اهداف دهه سوم مبارزه با نژادپرستی و تبعیض نژادی، دهه جهانی برای آموزش حقوق بشر، و دهه بین‌المللی بومیان جهان،
با توجه به توصیه‌های اجلاس‌های منطقه‌ای که در چهارچوب سال مداراگری سازمان ملل و در تطابق با بیست و هفتمین اجلاس عمومی یونسکو/ قطع‌نامه ۵.۱۴ برگزار شدند، و نیز نتیجه‌گیری‌ها و پیشنهادهای اجلاس‌ها و نشست‌های دیگری که کشورهای عضو در قالب برنامه سازمان ملل برای سال مداراگری برگزار کردند،
با ابراز نگرانی به افزایش کنش‌های نامداراگری، خشونت، تروریسم، بیگانه‌هراسی، ملی‌گرایی تهاجمی، نژادپرستی، یهودستیزی، محرومیت و به‌حاشیه‌رانی و تبعیض علیه اقلیت‌های ملی و قومی و مذهبی و زبانی، پناهندگان و کارگران مهاجر و مهاجرین و گروه‌های آسیب‌پذیر جوامع، و نیز کنش‌های خشونت‌ورز و ارعاب علیه افرادی که به آزادی نظر و بیان عمل می‌کنند؛ همه این‌ها تثبیت صلح و دمکراسی را هم در سطح ملی و هم در سطح بین‌المللی تهدید می‌کنند و موانعی برای توسعه هستند،
با تأکید بر مسئولیت‌های کشورهای عضو برای ایجاد و ترویج احترام به حقوق بشر و آزادی‌های بنیادین همه انسان‌ها، صرف نظر از نژاد و جنسیت و زبان و ملیت و دین و معلولیت، و [تأکید بر مسئولیت کشورهای عضو] برای مبارزه با نامداراگری، ما
این اعلامیه اصول مداراگری را رسما تصویب و اعلام می‌کنیم
و برای ترویج مداراگری در جوامع خود، مصمم هستیم تا از هیچ اقدام و تدابیر سازنده و ضروری‌ای فروگذاری نشود، زیرا مداراگری نه‌تنها اصل پرارزشی است، که برای صلح و پیشرفت اقتصادی و اجتماعی همه مردم، اصلی ضروری است.
ما موارد زیر را تأیید می‌کنیم:
بند ۱ – معنای مداراگری
۱.۱ مداراگری همانا محترم‌شمردن و پذیرفتن و قدردانی‌کردن از تنوع غنی فرهنگ‌های جهان ما و شکل‌های متنوع بیان و شیوه‌های گونه‌گون انسانیت است. از طریق دانش و گشودگی و ارتباطات و آزادی اندیشه و اعتقاد و باور است که مداراگری ترویج می‌یابد. مداراگری همانا هماهنگی در [عین] تفاوت است. مداراگری نه‌تنها وظیفه‌ای اخلاقی است، که ضرورتی سیاسی و حقوقی نیز است. مداراگری، این فضیلتی که صلح را ممکن می‌سازد، کمک می‌کند تا فرهنگ صلح، جایگزین فرهنگ جنگ شود.
۱.۲ مداراگری، سازش‌کردن یا ریاست‌کردن بر دیگران یا زیاده‌روی‌کردن نیست. مداراگری در درجه نخست، نگرشی فعال است که از طریق تأیید و تصدیق حقوق جهانی بشر و آزادی‌های بنیادین دیگران جنبه عملی پیدا می‌کند. تحت هیچ شرایطی نمی‌توان از مداراگری بهره برد تا تخطی از ارزش‌های بنیادین را توجیه کرد. افراد و گروه‌ها و دولت‌ها باید به مداراگری عمل کنند.
۱.۳ مداراگری مسئولیتی است که موجب تقویت حقوق بشر و تکثرگرایی (از جمله تکثرگرایی فرهنگی) و دموکراسی و قانون‌مداری می‌شود. مداراگری همانا رد تعصب و مطلق‌گرایی [یا خودکامگی] است، و استانده‌هایی که در اسناد بین‌المللی حقوق بشر آمده را تأیید می‌کند.
۱.۴ عمل به مداراگری، که همان احترام‌گذاشتن به حقوق بشر است، به معنای تحمل بی‌عدالتی اجتماعی یا رهاکردن یا تضعیف‌کردن اعتقادات فرد نیست. بل به این معنا است که فرد آزاد است تا به اعتقادات خود وفادار بماند و بپذیرد که دیگران نیز به اعتقادات خویش پایبند بمانند. مداراگری یعنی پذیرفتن این واقعیت که انسان‌ها (که از نظر ظاهر و شرایط و گفتار و رفتار و ارزش‌ها طبیعتا متنوع هستند) حق دارند که در صلح زندگی کنند و خودشان باشند. مداراگری همچنین به این معنا است که دیدگاه فرد نباید به دیگران تحمیل شود.
بند ۲ – در سطح دولتی
۲.۱ مداراگری در سطح دولتی مستلزم رویه‌های قانون‌گذاری و انتظامی و قضایی و [اداری یا] اجرایی عادلانه و بی‌طرفانه است. همچنین مستلزم آن است که فرصت‌های اقتصادی و اجتماعی، فارغ از هر نوع تبعیضی، در دسترس تک‌تک افراد قرار گیرد. محرومیت و به‌حاشیه‌رانی می‌تواند منجر به سرخوردگی و خصومت و تندروی [یا تعصب] شود.
۲.۲ دولت‌ها برای رسیدن به جامعه‌ای مداراگرتر، باید میثاق‌های بین‌المللی حقوق بشر را به تصویب رسانند، و هر گاه نیاز بود قوانین جدیدی را طرح کنند تا برابری برخورد و [برابری] فرصت‌ها برای همه‌ی گروه‌ها و افراد جامعه تامین شود.
۲.۳ توازن بین‌المللی لازم می‌سازد که همه افراد و جوامع و ملت‌ها ماهیت چندفرهنگی خانواده بشری را پذیرفته و محترم شمارند. بدون مداراگری، هیچ صلحی ممکن نیست؛ و بدون صلح نیز، هیچ دموکراسی یا پیشرفتی.
۲.۴ نامداراگری می‌تواند در به‌حاشیه‌راندن گروه‌های آسیب‌پذیر و محروم‌سازی آن‌ها از مشارکت اجتماعی و سیاسی، و نیز خشونت و تبعیض علیه ایشان، خود را نشان دهد. همان‌گونه که در اعلامیه نژاد و تبعیض نژادی تصریح شده، «همه افراد و گروه‌ها حق دارند که متفاوت باشند» (بند ۱.۲)
بند ۳ – جنبه‌های اجتماعی
۳.۱ در دنیای مدرن، ضرورت مداراگری بیش از گذشته دیده می‌شود. در عصری زندگی می‌کنیم که اقتصاد جهانی شده و تحرک و ارتباطات، ادغام و وابستگی متقابل، مهاجرت و جابه‌جایی گسترده جمعیت‌ها، شهرسازی و تغییر الگوهای اجتماعی سرعتی فزاینده به خود گرفته‌اند. از آنجا که در همه نقاط جهان تنوع وجود دارد، افزایش نامداراگری و نزاع نیز همه مناطق را تهدید می‌کند. نامداراگری فقط منحصر به یک کشور نیست، بلکه تهدیدی جهانی است.
۳.۲ مداراگری بین افراد و در سطح خانواده و اجتماع نیز ضروری است. ترویج مداراگری و ایجاد نگرش‌های گشودگی و [توجه یا] گوش‌دادن متقابل و همبستگی باید در مدارس و دانشگاه‌ها و از طریق آموزش غیررسمی و در خانه و محیط کار انجام شود. رسانه‌های ارتباطی در تسهیل دیالوگ و بحث آزاد و گشوده، اشاعه ارزش‌های مداراگری، و برجسته‌سازی خطرات بی‌تفاوتی نسبت به خیزش گروه‌ها و ایدئولوژی‌های نامداراگر، نقشی سازنده دارند.
۳.۳ همان‌گونه که در اعلامیه نژاد و تبعیض نژادی یونسکو تصریح شده، هرگاه نیاز بود باید برای تأمین برابری شأن و حقوق افراد و گروه‌ها تدابیری اندیشیده شود. از این لحاظ، به گروه‌های آسیب‌پذیری که از نظر اجتماعی یا اقتصادی محروم هستند باید توجه خاصی مبذول شود تا از حفاظت قانون و اقدامات موثر اجتماعی، به‌ویژه از لحاظ مسکن و استخدام و بهداشت برخوردار شوند، تا اعتبار و اصالت فرهنگ و ارزش‌های ایشان محترم شمرده شوند، و پیشرفت و ادغام اجتماعی و شغلی آن‌ها، به‌ویژه از طریق آموزش، تسهیل گردد.
۳.۴ مطالعات علمی و شبکه‌سازی مقتضی باید انجام گیرد تا واکنش جامعه بین‌الملل به این چالش جهانی هماهنگ و هم‌پایه شود؛ از جمله تحلیل علوم اجتماعی از علت‌های ریشه‌ای و تدابیر کارآمد برای مقابله [با نامداراگری]، و نیز پژوهش و نظارت بر سیاست‌سازی و تعیین استاندارد از سوی کشورهای عضو.
بند ۴ – آموزش
۴.۱ آموزش، کارآمدترین راه برای جلوگیری از نامداراگری است. نخستین گام در آموزش مداراگری این است که حقوق و آزادی‌های مشترک مردم را به آن‌ها آموزش داد تا بلکه رعایت شوند، و اراده حفاظت از حقوق و آزادی‌های دیگران ترویج یابد.
۴.۲ آموزش مداراگری باید ضرورتی مبرم تلقی گردد؛ به همین خاطر ضروری است که شیوه‌های سیستماتیک و عقلانی‌ای را در آموزش مداراگری ترویج و توسعه داد که سرچشمه‌های فرهنگی و اجتماعی و اقتصادی و سیاسی و مذهبی نامداراگری، یا همان ریشه‌های اصلی خشونت و محرومیت را هدف می‌گیرند. سیاست‌ها و برنامه‌های آموزشی باید کمک کنند تا فهم و همبستگی و مداراگری بین افراد و همچنین بین گروه‌های قومی و اجتماعی و فرهنگی و مذهبی و زبانی و ملت‌ها توسعه و اشاعه یابد.
۴.۳ هدف آموزش مداراگری باید مقابله کردن با نیروها و تأثیراتی باشد که منجر به ترس و محرومیت دیگران می‌شوند، و باید به جوانان کمک کند تا توانایی قضاوت مستقل و تفکر انتقادی و استدلال اخلاقی را در خود توسعه دهند.
۴.۴ ما متعهد می‌شویم که برنامه‌های پژوهش علوم اجتماعی و آموزش مداراگری و حقوق بشر و خشونت‌پرهیزی را حمایت و اجرا کنیم. این بدان معنا است که توجه خاصی به بهبود کارآموزی معلمان و برنامه‌های درسی و محتوای کتاب‌ها و درس‌ها و دیگر ابزار آموزشی نظیر فن‌آوری‌های نوین آموزشی مبذول می‌شود، به این هدف [یا امید] که شهروندانی آگاه و دلسوز و مسئول آموزش یابند تا به دیگر فرهنگ‌ها گشوده باشند، بتوانند ارزش آزادی را درک کنند، شأن انسانی و تفاوت‌های انسانی را محترم شمارند، و قادر باشند تا مانع از ستیزها شوند یا آن‌ها را با کمک ابزار خشونت‌پرهیز رفع کنند.
بند ۵ – تعهد به عمل
ما خود را متعهد می‌دانیم که مداراگری و خشونت‌پرهیزی را از طریق برنامه‌ها و نهادهای مربوط به حوزه آموزش و علم و فرهنگ و ارتباطات ترویج دهیم.
بند ۶ – روز بین‌المللی مداراگری
در راستای ایجاد آگاهی عمومی، تأکید بر خطرات نامداراگری، و واکنش نشان‌دادن بر اساس تعهد و کنش به‌روزشده در ترویج و آموزش مداراگری، ما ۱۶ نوامبر را رسما روز بین‌المللی مداراگری اعلام می‌داریم.
۱۶ نوامبر ۱۹۹۵
این اطلاعات فراهم شده توسط:
UNESCO Culture of Peace Programme 7, Place de Fontenoy 75352 PARIS 07 SP FRANCE Tel (+33.1) 45.68.12.19 Fax (+33.1) 45.68.55.57 e-mail: cofpeace@unesco.org URL: http://www.unesco.org/cpp