کوروش بزرگ و سیاست رواداری مذهبی

«هرگاه می‌توانید، به عنوان یک آزادی‌بخش عمل کنید. آزادی، کرامت، ثروت – این سه با هم بالاترین خوش‌بختی برای بشریت است. اگر شما هر سه این‌ها را به مردم خود اعطا کنید، عشق آن‌ها برای شما هرگز نمی‌میرد.»[1]

در سال 550 پیش از میلاد، کوروش، شاه انشان، با شکست پادشاه ماد امپراتوری هخامنشیان را بنیان نهاد. قلمرو این امپراتوری تحت فرمانروایی کوروش– 550 تا 530 پیش از میلاد- از بالکان تا آسیای مرکزی را در بر می­گرفت.[2] طبق رکوردهای جهانی گینس، امپراتوری هخامنشیان، بزرگ­ترین امپراتوری در طول تاریخ از نظر درصد جمعیت بوده است که حدود 59 میلیون نفر از 112 میلیون جمعیت جهان در آن زمان، یعنی 44 درصد جمعیت جهان در این امپراتوری زندگی می­کردند.[3] به علاوه متکثرترین امپراتوری جهان بود و اقوام، قبایل، زبان­ها و فرهنگ­ها و ادیان مختلف را در بر می­گرفت. تسامح و رواداری از بارزترین مشخصه­های این امپراتوری بود.[4]

از مهم­ترین وقایعی که در دوران امپراتوری کوروش به وقوع پیوست، لشکرکشی کوروش به سمت بابل در سال 539 پیش از میلاد و شکست بُختُنَصر، پادشاه بابل بود. با شکست بابل در مقابل کوروش بزرگ، بابل تحت حکومت هخامنشیان قرار می­گیرد. علاوه بر موقعیت استراتژیک بابل که به کوروش امکان کنترل مسیرهای تجاری را می­داد،[5] این واقعه از حیث اقدامات کوروش پس از فتح بابل بسیار حائز اهمیت است. کوروش پس از فتح بابل منشوری صادر کرد که بیانگر عقاید وی در خصوص حقوق ملت­ها و اقوامی بود که تحت سلطنت وی قرار داشتند. این اقدامات سبب ماندگاری نام کوروش در طول تاریخ تا به امروز شده است. منشور کورش، علاوه بر شرح فتح بابل و شکست بخت­النصر، بیانگر آزادی ادای وظایف مذهبی و زندگی بر طبق عقاید و ایمان ملل و اقوام مختلف است. هم­چنین طبق منشور، آن­هایی که به عنوان اسیر جنگی به بابل منتقل شده بودند، اجازه پیدا می­کنند که به سرزمین خودشان برگردند. یکی از این اقوام یهودیان است که حتی به آن­ها کمک مالی و سیاسی هم داده می­شود تا به سرزمین خود بازگردند و معبد اورشلیم را بازسازی نمایند.[6] منشور کوروش از این حیث یک سند حقوقی بسیار مهم است و نشانگر اهمیت آزادی مذهبی و تسامح و مدارای مذهبی است.[7]

ریچارد فرای، ایران­شناس برجسته آمریکایی، در مورد کوروش می­نویسد: «تصویر کوروش در طول تاریخ فراتر از یک مرد بزرگ که یک امپراتوری را بنیان نهاد، ثبت و حفظ شده است. کوروش تبدیل به مظهر صفات والایی گردید که از یک فرمانروا در دوران باستان انتظار می­رفت، و دارای ویژگی­هایی قهرمانانه به عنوان فاتحی بردبار، بزرگوار و شجاع و متهور بود. شخصیت وی یونانیان و اسکندر بزرگ را تحت تأثیر قرار داد و از آن­جا که حکایت وی توسط رومی­ها منتقل شد، حتی امروزه بر طرز تفکر ما تأثیرگذار دانسته می­شود.»[8]

اهداف و مقاصد

شیوه فرمانروایی کوروش آشکارا با پادشاهان سابق متفاوت بود چون نظام سیاسی تازه ای را بنیان نهاده بود و اخلاق متناسب با آن را هم باید ارائه می کرد. کوروش تسامح و احترام به عقاید و سنت­ها و آداب و رسوم دیگر اقوام را سیاست خود قرار داد. این خصوصیات برای وی احترام و تجلیل مردم تحت فرمانرواییش را به ارمغان آورد و یکپارچگی حکومت جهانی او را تضمین کرد. کوروش در فتح بابل خود را به عنوان یک آزادی­بخش و جانشین مشروع پادشاهی معرفی کرد و نه یک فاتح جنگی. وی سعی نکرد مردم تحت فرمانروایی خود را مجبور به تغییر دین و عقایدشان کند. در واقع با اجازه به یهودیان به ترک بابل و بازگشت به سرزمینشان و کمک به آن­ها در بازسازی معبد اورشلیم کوروش در پی برقراری ثبات سیاسی و نظم و صلح در امپراتوری گسترده و متکثر خود بود.[9] بهترین سندی که بر این امر صحه می­گذارد و وی را به عنوان «بازآورنده نظم و پیام­آور صلح در جهان»[10] نشان می­دهد، منشور کوروش است:

«سپاهیان گسترده­ام با آرامش درون بابل گام برمی­داشتند. نگذاشتم کسی در همه ]سومر[ و اَکد هراس­آفرین باشد. در پیِ امنیت ]شهرِ[ بابل و همه جایگاه­های مقدسش بودم. برای مردم بابل ]…[ که بر خلاف خوا]ست خدایان[ یوغی بر آن­ها نهاده بود که شایسته­شان نبود، خستگی­هایشان را تسکین دادم (و) از بندها رهایشان کردم.»[11]

در متون تاریخی یهودی و بابلی از کوروش با عنوان اصلاح­گر و نجات­بخش در سرزمین­هایی یاد می­شود که در آن­ها افراد ناصالح در رأس امور قرار داشتند و موجبات ناخرسندی مردم و خدایان را فراهم کرده بوند. مهم­تر از همه این که کوروش بزرگ نگرش و رویکرد متفاوتی به رواداری مذهبی به منطقه آورد.[12] در این راستا کمبوجیه و داریوش بزرگ نیز اقدامات کوروش را الگو قرار داند و به ساتراپ­نشین­ها (ولایات) اجازه داند که قوانین و ارزش­های مذهبی و فرهنگی خود را حفظ کنند. این امر در ثبات و موفقیت سیاسی امپراتوری هخامنشیان بسیار حائز اهمیت بود. بسیاری بر این باورند که سیاست­های کوروش متأثر از آموزه­های مذهب زرتشت بود.[13]

در هر حال، نمی­توان این نکته را نادیده گرفت که ملاحظات سیاسی در این میان نقش مهمی داشته است. کنترل قلمروی گسترده پادشاهی کوروش و جلوگیری از وقوع شورش علیه امپراتوری، مستلزم پیروی از یک استراتژی ایدئولوژیک جهت فراهم کردن شرایط همکاری با نخبگان محلی بود. درواقع این امر یکی از دلایلی است که کوروش از سیاست حفظ سنت­های محلی در راستای اهداف خود در بلند مدت استفاده نمود و خود را به عنوان حافظ معابد و اماکن مقدس معرفی کرد.[14] اثر عملی چنین اقداماتی در درجه اول خشنودسازی روحانیون و نخبگان محلی بود که با کمک آن­ها کوروش می­توانست آن­ها را وارد ساختار سلطنتی جدید کند و به قدرت خود در منطقه با حمایت آن­ها استحکام بخشد.[15] به علاوه این که تاریخ­دانان بر این عقیده­اند که از دیگر اهداف کوروش در فرمان به بازگشت یهودیان به سرزمین خود این بوده که با استقرار آن­ها در سرزمین یهودا از آن­ها به عنوان سدی میان قلمروی خود و مصری­ها استفاده کند.[16]

رهبری

کوروش، فرزند کمبوجیه اول، در سال 558 پیش از میلاد به پادشاهی انشان – یک ایالت ایلامی مهم در ایران باستان و در ناحیه غربی استان فارس امروزی – رسید و مانند پدر خود به حکومت مادها در ایران وفادار بود. در سال 553 پیش از میلاد، کوروش برای رهایی از سلطه مادها و با همکاری برخی از نجبای ماد که از سیاست­های آستیاگ، آخرین پادشاه ماد، ناراضی بودند، علیه او قیام کرد.[17] جنگ میان پارس­ها و مادها سرانجام در سال 550 پیش از میلاد به پایان رسید و کوروش بر تخت پادشاهی ایران تکیه زد.[18] با فتح لیدیه – پادشاهی باستانی در غرب آناتولی و در ترکیه امروزی – و بعد هم بابل، امپراتوری هخامنشیان به پادشاهی بزرگی تبدیل شد که بخش عظیمی از آسیای امروزی تحت حکومت آن قرار داشت.

کوروش در منشور، پادشاهی خود را پادشاهی شاد معرفی می­کند: «منم کوروش، شاه جهان، شاه بزرگ، شاه نیرومند، شاه شهر انشان، نوه کوروش، شاه بزرگ، شا]ه شهر انشان[، نواده چیش پیش، شاه بزرگ، شاه شهر انشان، دودمان جاودانه پادشاهی، که خدایان بِل و نَبو فرمانراییش را دوست می­دارند (و) پاد]شا[هی او را با دلی شاد یاد می­کنند.»[19]

به علاوه، کوروش در کتاب مقدس یهودیان به جایگاه بی­نظیری دست یافته است و از او با عنوان برگزیده و «مسیح خداوند» یاد شده است: «و درباره‌ كورش‌ مي‌گويد كه‌ او شبان‌ من‌ است‌ و تمامی مسرت‌ مرا به‌ اتمام‌ خواهد رسانيد و درباره‌ اورشليم‌ می‌گويد بنا خواهد شد و درباره‌ هيكل‌ كه‌ بنياد تو نهاده‌ خواهد گشت‌. خداوند به‌ مسيح‌ خويش‌ يعنی‌ به كورش‌ كه‌: دست‌ راست‌ او را گرفتم‌ تا به‌ حضور وی‌ امت‌ها را مغلوب‌ سازم‌ و كمرهای پادشاهان‌ را بگشايم‌ تا درها را به‌ حضور وی مفتوح‌ نمايم‌ و دروازه‌ها ديگر بسته‌ نشود چنين‌ مي‌گويد.»[20]

برخی از علما و محققین اسلامی نیز مانند ابوالکلام آزاد، علامه طباطبایی و مرتضی مطهری معتقدند که «ذوالقرنین» در سوره کهف در قرآن، اشاره به کوروش کبیر دارد.[21] هرچند، این مسأله مورد اختلاف است. قرآن در سوره کهف از ذوالقرنین به عنوان حاکمی عادل و برگزیده نام می­برد: «ما او را در زمین تمکن و قدرت بخشیدیم و از هر چیزی رشته ای به دست او دادیم. او هم رشته ای را پی گرفت.»[22]

کوروش در کتاب­های تاریخی نیز جایگاه برجسته­ای را به خود اختصاص داده است. هرودوت، تاریخ­نگار بزرگ یونانی در کتاب خود می­نویسد که ایرانیان کوروش را «پدر» می­نامیدند، چرا که او حاکمی مشفق و مهربان بود و همواره برای مردمش امور نیک را تدبیر می­کرد.[23] گزنفون، تاریخ­دان و سرباز یونانی نیز در قرن چهارم پیش از میلاد کتاب «کوروش­نامه» را در وصف زندگی و عقاید کوروش بزرگ به عنوان یک حاکم ایده­آل و بردبار به رشته تحریر در آورد. وی در ستایش کوروش می­گوید: «رفتارش با ملل مغلوب پدرانه بود و حتی در گوشه­های دوردست امپراتوری­اش…عموم رعایا در  فراخی و نعمت به سر می­بردند و اوامرش را مانند دستورات پدر مهربانی اطاعت می­کردند. در روزگار کدام پادشاهی غیر از کوروش سراغ داریم که حتی پس از مرگ کسانی که بنیاد پادشاهی­شان به دست او برچیده شده است، وی را پدر و ولی نعمت خویش بخوانند! در واقع باید اذعان کرد که کوروش فقط یک فاتح چیره­دست نبود بلکه رهبری خردمند و واقع­بین و برای ملت خویش پدری مهربان و گران­مایه بود.»[24] در واقع، سیاست «تسامح و رواداری بر مبنای احترام به حقوق افراد، گروه­های قومی، مذاهب دیگر و نظام­های پادشاهی باستانی» برای مردمی که به سیاست­های سخت و خشن پادشاهان آشوری و بابل عادت داشتند، در حکم یک معجزه بود.[25]

فضای مدنی

در متون تاریخی از بُختُنَصر، فرمانروای پیشین بابل به عنوان پادشاهی ستمگر یاد می­شود که به خدایان و برگزاری مراسم و آیین­های مذهبی توجهی نشان نمی­داد[26] و در منشور کوروش آمده که این اقدامات وی موجب خشم خدای بابل گردیده بود: «او در ]آيين ها دست برد و[ ……………. درون پرستشگاه ها برقرار ]کرد[. در دلش به ترس از مردوک -شاه خدايان-  پايان ]داد[. هر روز به شهرش (= شهر مردوک) بدی روا مي داشت ] …………. همه مردما]نش (= مردمان مردوک) را با يوغی رها نشدنی به نابودی کشاند. اِنليل خدايان (= مردوک)، از شِکوِه ايشان بسيار خشمگين شد.»[27] کوروش خود را برگزیده و منتخب مردوک، خدای بابل، برای نجات شهر می­دانست. «شاهی دادگر را جست وجو کرد که دلخواهش باشد. او کوروش، شاه (شهر) انشان را به دستانش گرفت، و او را به نام خواند، (و) شهرياری او را بر همگان به آوای بلند بَرخواند.»[28]

بُختُنَصر در سال 597 پیش از میلاد با حمله به سرزمین یهودیه و تصرف اورشلیم، شاه یهودا و خانواده وی را به همراه فرماندهان و مقامات مملكتی به اسارت به بابل برد. با شورش پادشاهی که منصوب بُختُنَصر در یهودیه بود،  در سال 586 پیش از میلاد، بُختُنَصر مجدد به اورشلیم حمله کرد.[29] حکایت این حمله در عهد عتیق بدین صورت آمده است: «و خانه خداوند و خانه‌ پادشاه‌ را سوزانيد و همه‌ خانه‌های‌ اورشليم‌ و هر خانه‌ بزرگ‌ را به‌ آتش‌ سوزانيد. و تمامي‌ لشكر كلدانيان‌ كه‌ همراه‌ رئيس‌ جلادان‌ بودند، حصارهای اورشليم‌ را به‌ هر طرف‌ منهدم‌ ساختند. و نبوزرادان‌، رئيس‌جلادان‌، بقيه قوم‌ را كه‌ در شهر باقي‌ مانده‌ بودند و خارجين‌ را كه‌ به‌ طرف‌ پادشاه‌ بابل‌ شده‌ بودند و بقيه جمعيت‌ را به‌ اسيری‌ برد. اما رئيس‌ جلادان‌ بعضی‌ از مسكينان‌ زمين‌ را برای باغبانی‌ و فلاحی‌ واگذاشت‌.»[30] از این واقعه از «به اسارت بردن یهودیان به بابل» یاد می­شود.

یهودیان در طول اسارت خود در بابل به عنوان اسیر رنج بسیار کشیدند. آن­ها غالباً و به ویژه در ابتدای سکونتشان در بابل مورد آزار و اذیت مقامات حکومتی و هم­چنین مردم عادی قرار می­گرفتند.[31] با این وجود، هویت مذهبی و روح ملی خود را با این امید که روزی به سرزمین خود بازگردند، حفظ کردند.[32] کوروش در سال 539 پیش از میلاد به سوی بابل لشکرکشی کرد و با شکست بُختُنَصر، بابل را تحت حکومت خود قرار داد. یهودیان بابل از وی به عنوان آزادی­بخش استقبال کردند.[33] کوروش به طور رسمی آزادی یهودیان از اسارت در بابل را اعلام کرد و به آن­ها اجازه داد که به سرزمین خود بازگردند.[34] طبق کتاب عزرا، جمعاً حدود پنجاه هزار نفر از یهودیان به سرزمین یهودا بازگشتند.[35] کوروش هم­چنین اجازه بازسازی معبد اورشلیم را به یهودیان داد و از خزانه برای این امر مقرری تعیین نمود.[36] هم­چنین دستور داد که اشیاء قیمتی یهودیان که بخت­النصر از اورشلیم آورده بود، به یهودیان پس داده شود.[37]

فرمان کوروش در کتاب عزرا به این ترتیب آمده است: «كورش‌ پادشاه‌ فارس‌ چنين‌ می‌فرمايد: يهوه‌ خدای‌ آسمان­ها جميع‌ ممالك‌ زمين‌ را به‌ من‌ داده‌ و مرا امر فرموده‌ است‌ كه‌ خانه‌ای‌ برای‌ وی‌ در اورشليم‌ كه‌ در يهودا است‌ بنا نمايم‌. پس‌ كيست‌ از شما از تمامی‌ قوم‌ او كه‌ خدايش‌ با وی باشد؟ او به‌ اورشليم‌ كه‌ در يهودا است‌، برود و خانه‌ يهوه‌ را كه‌ خدای‌ اسرائيل‌ و خدای حقيقی است‌، در اورشليم‌ بنا نمايد. و هر كه‌ باقی‌ مانده‌ باشد، در هر مكانی از مكان‌هايی كه‌ در آن­ها غريب‌ می‌باشد، اهل‌ آن‌ مكان‌ او را به‌ نقره‌ و طلا و اموال‌ و چهارپايان‌ علاوه‌ بر هدايای‌ تبرعی‌ به‌ جهت‌ خانه‌ خدا كه‌ در اورشليم‌ است‌ اعانت‌ نمايند.»[38]

البته همه یهودیان بابل تصمیم به بازگشت نگرفتند و بسیاری از آن­ها به این دلیل که در بابل ریشه و تعلق شخصی و تجاری پیدا کرده بودند، تصمیم گرفتند آن­جا بمانند. اما تحت حکومت کوروش از آزادی مذهبی و انجام آیین­های دینی خود بهره­مند بودند.[39] سیاست رواداری مذهبی کوروش تنها متوجه یهودیان در قلمروی وی نبود، اگرچه به دلیل انعکاس گسترده رفتار وی با یهودیان پس از فتح بابل در متون تاریخی و مذهبی یهودیان، این موضوع در طول تاریخ توجه بیشتری به خود جلب کرده است. در منشور کوروش از پیروان دین خاصی سخن به میان نمی­آورد و آزادی و رواداری مذهبی به طور عام و در خصوص همه مردم ذکر می­شود. به علاوه، شیوه اداره و پادشاهی کوروش به صورت غیرمتمرکز و مبتنی بر اعطای آزادی به واحدهای اداری در سراسر قلمروی پادشاهی خود بود. قلمروی پادشاهی هخامنشیان به ایالت­های مختلف با عنوان ساتراپی تقسیم می­شد که هرکدام از این ساتراپی­ها خود به واحدهای کوچک­تر تقسیم می­شدند و تحت نظارت یک حاکم محلی قرار داشتند. این واحدها از استقلال و خودمختاری در امور گوناگون از جمله امور مذهبی برخوردار بودند.[40]

پیام و مخاطب

کوروش همانطور که نظام سیاسی تازه ای بر پا کرد که قبلا نمونه نداشت از بسیاری جهات رفتاری و فرهنگی نیز حامل پیامی جدید برای مردم تحت سلطنت خود بود. از کوروش در رفتار با مردم بابل و یهودیان به عنوان فرمانروایی نیک­خواه یاد می­شود.[41]  سیاست تسامح و مدارای مذهبی کوروش که منجر به بازگشت اسیران به سرزمین خود و بازسازی معابد شد، در منشور کوروش به ثبت رسیده است. اگرچه منشور صراحتاً از یهودیان نامی نمی­برد، در کتب تواریخ و کتاب عزرا ذکر شده که یهودیان جزء افرادی بودند که به دست کوروش آزاد شدند. قلمرو تحت حکومت کوروش یک قلمرو وسیع و متکثر و چندقومی بود و کوروش بر این باور بود که سیاستمداری معقول ایجاب می­دارد که به ملل مختلف اجازه پرستش خدایان و انجام آداب و رسوم مذهبی و فرهنگی خود داده شود.[42] آزادی­های مذهبی در موفقیت سیاسی کوروش دارای نقش و اهمیت برجسته­ای بود.[43]

شرح اقدامات کوروش در این خصوص علاوه بر عهد عتیق در منشور ثبت شده است: «اَکد، سرزمین اِشنونَه، شهر زَمبَن، شهر مِتورنو، دِر، تا مرز گوتی، جایگاه]های مقدس آنسو[ی دجله که از دیرباز محراب­هایشان ویران شده بود، خدایانی را که درون آن­ها ساکن بودند، به جایگاه­هایشان بازگرداندم و (آنان را) در جایگاه­های ابدی خودشان نهادم. همه مردمان آنان (=آن خدایان) را گرد آوردم و به سکونتگاه­هایشان بازگرداندم و خدایانِ سرزمین سومر و اَکد را که نبونئید –در میان خشم سرور خدایان- به بابل آورده بود، به فرمان مردوک، سرور بزرگ، به سلامت به جایگاه­هایشان بازگرداندم، جایگاهی که دلشادشان می­سازد.»[44]

در واقع، منشور کوروش دارای سه پیام مهم است: برابری نژادی، زبانی، و مذهبی برای مردم تحت حکومت، اجازه به برده­ها و اسیران در بابل برای بازگشت به سرزمین خود، و بازگرداندن خدایان به جایگاهشان و بازسازی معابد ویران شده.[45] در نتیجه، علاوه بر این که به یهودیان اجازه داده شد تا به سرزمین خود بازگردند و معبد خود را بازسازی نمایند، معابد بابل نیز بازسازی شد و خدایان به جایگاه خود باز گدانده شدند و خدایان دروغین که از نظر کاهنان توهین­آمیز تلقی می­شدند، از بین رفتند.[46]

فعالیت­های فراگستر

صدور منشور کوروش بازتاب رسم دیرینه­ای است که در میان­رودان وجود داشت. پیرو این رسم، پادشاهان سلطنت خود را با اعلام اصلاحات آغاز می­کردند.[47]  در این میان می­توان از اصلاحات اوروکاژینا فرمانروای لاگاش در حدود 2350 سال قبل از میلاد و نیز کد اورنامو و حمورابی نام برد. منشور در سال 1879 میلادی در یک حفاری باستان­شناسی در بابل عراق پیدا شد و از آن زمان در موزه بریتانیا در لندن نگهداری می­شود.[48] از این منشور عمدتاً به عنوان اولین سند حقوق بشر یاد می­شود.[49]منشور کوروش به شش زبان رسمی سازمان ملل متحد ترجمه شده است[50] و یکی کپی از آن که توسط رژیم پهلوی به سازمان ملل هدیه داده شده بود، اکنون در مقر سازمان ملل متحد در نیویورک وجود دارد.[51]

سیاست تسامح، عدالت و آزادی مذهبی توسط کوروش هم در زمان وی و هم در قرن­های بعد بر افراد زیادی تأثیر گذارد. رهبران بزرگی هم­چون اسکندر و توماس جفرسون و بنجامین فرانکلین با خواندن «کوروش نامه» از کوروش الهام گرفتند.[52] کمبوجیه، فرزند کوروش، نیز پس از به قدرت رسیدن، راه پدر خود را در احترام به خدایان محلی به ویژه پس از فتح مصر ادامه داد. به همین ترتیب داریوش بزرگ نیز از مذهب به عنوان یک ابزار سیاسی برای تحکیم قدرت امپراتوری خود استفاده نمود. وی به خدایان ساتراپی­ها احترام می­گذاشت گرچه خود را پیرو اهورامزدا می­دانست.[53] لوحه­های ایلامی­زبان که در پرسپولیس کشف شده حاکی از این است که داریوش به پیروان مذاهب مختلف در قلمروی خود اجازه داد که به پرستش خدایان اجدادی خود بپردازند و حتی از خزانه خود برای تسهیل این امر مقرری مشخص نمود.[54] بازسازی معبد اورشلیم نیز در زمان داریوش و با حمایت مالی وی در سال ششم پادشاهی او به پایان رسید.[55]

در عصر جدید هم کورش الهام بخش بوده است. هنگامی که جفرسون، سومین رئیس جمهور آمریکا، و دیگر بنیانگذاران ایالات متحده، افکار مترقیانه کوروش بزرگ را پذیرفتند، هنوز سال­ها تا کشف منشور کوروش باقی بود. جفرسون صاحب دو نسخه از کتاب «کوروش­نامه» بود و این کتاب آن­چنان بر وی تأثیر نهاده بود که در نامه­ای خطاب به نوه­اش به وی توصیه کرد که آن را بخواند.[56] این امر اهمیت کوروش و عقاید و باورهای وی را در نظر نویسندگان قانون اساسی آمریکا نشان می­دهد. بنا به گفته جان کرتیس، سرپرست نمایشگاه موزه بریتانیا، «استوانه کوروش و اشیاء مرتبط با آن درحکم سرآغاز تازه ای برای خاورمیانه باستان به شمار می رود.» در واقع، «فکر آزادی دین برای بنیانگذاران ایالات متحده، سرزمینی که ابتدا به صورت مستعمره اروپاییان گریخته از آزار مذهبی درآمد، جذابیت داشت.»[57]

امروزه نیز از کوروش کبیر به عنوان یکی از رهبران برجسته در طول تاریخ نام برده می­شود. در سال 1992، کوروش در رتبه‌بندی مؤثرترین چهره‌های تاریخ، نوشته شده توسط مایکل هارت، اخترفیزیکدان و نویسنده یهودی آمریکایی، رتبه 87 را به خود اختصاص داد.[58] شیرین عبادی در سخنرانی خود هنگام گرفتن جایزه صلح نوبل در 10 دسامبر 2003 بیان داشت: «من یک ایرانی هستم، از نسل کوروش کبیر. امپراتوری که در اوج قدرت در 2500 سال قبل اعلام کرد که “بر مردم حکومت نخواهد کرد اگر او را نخواهند.” و او وعده داد هیچ کسی را مجبور نخواهد ساخت تا مذهب و عقیده خود را تغییر دهد. او آزادی را برای همه تضمین کرد. اعلامیه کوروش کبیر یکی از با ارزش ترین اسنادی است که به عنوان تاریخ حقوق بشر باید مطالعه شود.»[59]

Learn More

Wikipedia

Babylonian Captivity. Wikipedia. EN.

Babylonian Captivity. Wikipedia. FA.

Cyrus the Great. Wikipedia. EN.

Cyrus the Great. Wikipedia. FA.

Articles & Documents

«ترجمه متن استوانه کوروش بزرگ»، ترجمه دکتر شاهرخ رزمجو، موزه بریتانیا، پاراگراف 26-24. http://www.britishmuseum.org/pdf/cyrus-cylinder_translation-persian.pdf

دریایی، تورج، «کوروش بزرگ پادشاه باستانی ایران»، ترجمه آذردخت جلیلیان، وبسایت تورج دریایی، صص 22 و 24. http://www.tourajdaryaee.com/wp-content/uploads/Daryaee-Cyrus-Persian.pdf

“The Cyrus Cylinder: Placing Law Over a Barrel.” HARRIS & GREENWELL. http://www.harris-greenwell.com/uploads/HGS/Cyruscylinder.pdf

“The Cyrus Cylinder”. FEZANA Journal. 4 July 2013. http://cyruscylinder2013.com/wp-content/uploads/2013/08/FEZANA_Journal_2013_Summer.pdf

Netzer, Amnon. “Some Notes on the Characterization of Cyrus the Great in Jewish and Judeo-Persian Writings”. The Circle of Ancient Iranian Studies. http://www.cais-soas.com/CAIS/PDF/cyrus_charecterization_judeo-persian.pdf

Van Der Spek, R. J. “Cyrus the Great, Exiles and Foreign Gods: A Comparison of Assyrian and Persian Policies on Subject Nations”. Published in Wouter Henkelman, Charles Jones, Michael Kozuh and Christopher Woods (eds.), Extraction and Control: Studies in Honor of Matthew W. Stolper. Oriental Institute Publications. Chicago: Oriental Institute of the University of Chicago. 2014. http://dare.ubvu.vu.nl/bitstream/handle/1871/50835/Stolper_FS_22_VdSpek_Cyrus.pdf?sequence=1

News & Analysis

«اسرائیل: آشنایی با «حضرت کوروش منجی یهودیان»»، ایران­وایر، 29 سپتامبر 2013. http://iranwire.com/blogs/6264/2867/

«چرا کوروش کبير ذوالقرنين است؟»، عصر ایران، 25 فروردین 1390. http://bit.ly/1wBpTmF

«سرگذشت یهودیان ایران – نمایشگاهی در تل آویو»، دویچه وله فارسی، 20 ژانویه 2011. http://dw.de/p/QtJX

ترهون، لیا، «جفرسن و دموکراسی ایالات متحده از فرمانروای ایران باستان تأثیر پذیرفتند»،  IIP Digital ، وزارت امورخارجه ایالات متحده، 13 مارس 2013. http://iipdigital.usembassy.gov/st/persian/article/2013/03/20130313144082.html#axzz3Q2c9FZIE

“Cyrus Cylinder.” British Museum Website. http://www.britishmuseum.org/explore/highlights/highlight_objects/me/c/cyrus_cylinder.aspx

  “Cyrus the Great”. New World Encyclopedia. http://www.newworldencyclopedia.org/entry/Cyrus_the_Great#cite_note-15 

“The British Museum lends the Cyrus Cylinder to the National Museum of Iran.” British Museum Website. 10 Sep. 2010. http://www.britishmuseum.org/about_us/news_and_press/statements/cyrus_cylinder.aspx

“Babylonian Exile”. Encyclopædia Britannica. 25 Nov. 2014. http://www.britannica.com/EBchecked/topic/47693/Babylonian-Exile

“Cyrus Cylinder: How a Persian Monarch Inspired Jefferson”. BBC News. 11 Mar. 2013. http://www.bbc.com/news/world-us-canada-21747567

“CYRUS iii. Cyrus II The Great”. Encyclopædia Iranica. 10 Nov. 2011. http://www.iranicaonline.org/articles/cyrus-iii

“History of Iran: Cyrus The Great”, Iran Chamber Society. http://www.iranchamber.com/history/cyrus/cyrus.php

Chiacu, Doina. “Cyrus Cylinder, Ancient Decree of Religious Freedom, Starts U.S. Tour”. Reuters. 7 Mar. 2013. http://www.reuters.com/article/2013/03/07/us-usa-cyrus-idUSBRE9260Y820130307

Ebadi. Shirin. “Nobel Lecture”. Nobelpriz.org. 10 Dec. 2003. http://www.nobelprize.org/nobel_prizes/peace/laureates/2003/ebadi-lecture-e.html

Eduljee, K. E. “Cyrus the Great Liberator”. Heritage Institute. http://www.heritageinstitute.com/zoroastrianism/achaemenian/cyrus.htm

Ferguson, Barbara G.B. “The Cyrus Cylinder—Often Referred to as The “First Bill of Human Rights”.” Washington Report on Middle East Affairs. May 2013. http://www.wrmea.org/2013-may/the-cyrus-cylinder%E2%80%94often-referred-to-as-the-first-bill-of-human-rights.html

Frye, Richard N. “Cyrus II | Biography – King of Persia”. Encyclopedia Britannica. http://www.britannica.com/EBchecked/topic/148758/Cyrus-II

Ghasemi, Shapour. “History of Iran: The Cyrus the Great Cylinder”. Iran Chamber Society. http://www.iranchamber.com/history/cyrus/cyrus_charter.php

Hassani, Behzad. “Human Rights and Rise of the Achaemenid Empire: Forgotten Lessons from a Forgotten Era”. The Circle of Ancient Iranian Studies. June 2007. http://www.cais-soas.com/CAIS/History/hakhamaneshian/human_rights.htm

Horne, Charles F. “History of Iran: The Kurash Prism Cyrus the Great; The decree of return for the Jews, 539 BCE”. Iran Chamber Society.  http://www.iranchamber.com/history/cyrus/cyrus_decree_jews.php

Largest empire by percentage of world population. Guinness World Records. http://www.guinnessworldrecords.com/world-records/largest-empire-by-percentage-of-world-population

Price, Roger. “What if Cyrus had not freed the Jews?”. Jewish Journal. 24 Sep. 2013. http://www.jewishjournal.com/judaismandscience/item/what_if_cyrus_had_not_freed_the_jews

Stephan, Annelisa. “Why the Cyrus Cylinder Matters Today”. The Getty Iris. 3 Oct. 2013. http://blogs.getty.edu/iris/why-the-cyrus-cylinder-matters-today

The First Global Statement of The Inherent Dignity and Equality of All, United Nations, 10 Dec. 2008. http://www.un.org/en/events/humanrightsday/2008/history.shtml

Books

عهد عتیق، کتاب اشعیا، مرکز پژوهش­های مسیحی. http://www.farsicrc.com/index.php?option=com_content&view=category&id=153&Itemid=170

عهد عتیق، کتاب دوم پادشاهان، مرکز پژوهش­های مسیحی. http://www.farsicrc.com/index.php?option=com_content&view=category&id=142&Itemid=159

عهد عتیق، کتاب عزرا، مرکز پژوهش­های مسیحی. http://www.farsicrc.com/index.php?option=com_content&view=category&id=145&Itemid=162

قرآن، ترجمه مهدی محیی‌الدین الهی قمشه‌ای، سوره کهف.

گزنفون، کوروش نامه، ترجمه رضا مشایخی، تریبون زمانه. https://www.tribunezamaneh.com/archives/24942

هرودوت، تاریخ هردوت، ترجمه غ. وحید مازندرانی، تهران: مرکز انتشارات علمی و فرهنگی، 1362.

Abbott, Jacob. Cyrus the Great. New York: Harper & Brothers, 1900. Print.

Aharoni, Yohanan. The Land of the Bible: A Historical Geography. Philadelphia: Westminster, 1979. Print.

Boardman, John. The Cambridge Ancient History, Volume 10: Persia, Greece and the Western Mediterranean, C. 525 to 479 B.C. Cambridge: Cambridge UP, 1988. Print.

Boyce, Mary. Zoroastrians, Their Religious Beliefs and Practices. London: Routledge & Kegan Paul, 1979. Print.

Briant, Pierre. From Cyrus to Alexander: A History of the Persian Empire. Winona Lake, IN: Eisenbrauns, 2002. Print.

Dandamaev, M. A. A Political History of the Achaemenid Empire. Leiden: E.J. Brill, 1989. Print.

Farrokh, Kaveh. Shadows in the Desert: Ancient Persia at War. Oxford, U.K.: Osprey, 2007. Print.

Finkel, Irving. The Cyrus Cylinder: The King of Persia’s Proclamation from Ancient Babylon. London: I. B. Taurus, 2013. Print.

Forbes, Steve, and John Prevas. Power Ambition Glory: The Stunning Parallels between Great Leaders of the Ancient World and Today — and the Lessons You Can Learn. New York: Crown Business, 2009. Print.

Herodotus. The History of Herodotus. Trans. G. C. Macaulay. McLean, VA: IndyPublish.com, 2002. Print.

Pasachoff, Naomi E., and Robert J. Littman. A Concise History of the Jewish People. Lanham, MD: Rowman & Littlefield, 2005. Print.

Slatyer, William. Life/death Rhythms of Ancient Empires – Climatic Cycles Influence Rule of Dynasties: A Predictable Pattern of Religion, War, Prosperity and Debt. PartridgeIndia, 2014. Print.

The Captivity of the Jews: And Their Return from Babylon. London: Religious Tract Society, 1840. Print.

Xenophon, and Larry Hedrick. Xenophon’s Cyrus the Great: The Arts of Leadership and War. New York: Truman Talley /Saint Martin’s, 2006. Print.

Multimedia

 «اهمیت و نقش آزادی­های مذهبی در موفقیت سیاسی کوروش کبیر»، بی بی سی فارسی، 27 اوت 2013. http://www.bbc.co.uk/persian/iran/2013/08/130827_l93_cyrus_book

«نیل مک گرگور: 2600 سال تاریخ در یک شی»، تد، ژوئیه 2011، http://www.ted.com/talks/neil_macgregor_2600_years_of_history_in_one_object?language=fa